آشنایی با برندگان جایزه نوبل ادبیات مو یان؛ بهاره ارشدریاحی/ اختصاصی چوک

مو یان (نام واقعی‌اش گوآن مویی است) در ۱۷ فوریه سال‌۱۹۵۵‌ در‌ شمال‌شرق‌ شهرستانگائومیواقع در استانشاندونگچیندر یک خانواده کشاورز به دنیا آمد. او در زمانانقلاب فرهنگی چینمدرسه را ترک کرد و در یک کارخانه تولید محصولات نفتی مشغول به کار شد. پس از انقلاب فرهنگی بهارتش آزادی‌بخش مردمپیوست و نوشتن را در سال ۱۹۸۱ و در حالی‌که هنوز سرباز بود آغاز کرد. سه سال بعد به عنوان مدرس در گروه ادبیات آکادمی فرهنگِ ارتش آزادی‌بخش مشغول به کار شد. وی در سال ۱۹۹۱ موفق به اخذ درجهکارشناسی‌ارشداز دانشگاه نرمال پکن شد.

برخی از آثار وی به دلیل این که با ممنوعیت روبه‌رو شده‌اند، به صورت غیرقانونی تکثیر شده و وارد بازار کتاب هنگ‌کنگ می‌شوند. او اسم مستعار خودش («مو یان» یعنی حرف نزن!) را از همین ممنوعیت ها الهام گرفته. می‌گوید این نام را از زمانی که نخستین رمانش را نوشت، انتخاب کرد. از آنجا که او به دلیل رک‌گویی‌اش شناخته شده بود و این مساله‌ای بود که در چین خیلی باب میل دیگران نیست، این نام را برای خود برگزید تا به خودش یادآوری کند که خیلی حرف نزند. هرچند برخی آثار مو یان با ممنوعیت انتشار روبه‌رو شده‌اند، اما او گاه به دلیل عدم اتحاد با دیگر نویسندگان و عدم محکوم کردن محدودیت‌هایی که در زمینه نشر وجود دارد و یا بازداشت نویسندگان دیگر، با انتقادهایی روبه‌رو بوده است.

آثار مو یان را می‌توان رمان‌های تاریخی حماسی است با واقع‌گرایی وهم که حاوی عناصر طنز سیاه است. با وجود نفوذ ایدئولوژی، موضوع اصلی در آثار مو یان تداوم حرص و طمع انسان و فساد است، با استفاده از تصاویر خیره کننده، پیچیده و معمولا به صورت گرافیکی خشونت‌آمیز. وی خواننده را به جهانی آشفته که هنوز درگیر زیبایی و آمیختگی جهان رنگارنگ قصه‌های اوست، درگیر می‌کند. آثار او در واقع هجو ژانر رئالیسم سوسیالیستی است. او این طنز سیاه را با با قرار دادن کارگران و بوروکرات در موقعیت های ابزورد ایجاد می‌کند. در داستان‌های مو یان رویارویی عمیقی بین «‌گذشته و حال، مرده و زنده، و خوب و بد» در جریان است. هم چنین به نظر می‌رسد خود مو یان نیز در رمان‌هایش به عنوان یک شخصیت نیمه اتوبیوگرافیک حضور دارد که در داستان‌های مختلف بر برخورد با شرایط مختلف دچار تغییر و پیچیدگی‌های جدید می‌شود.

محل بسیاری از داستان‌های او در نزدیکی شهرش در شمال شرقی شهرستان گائومی (شاندونگ) در استان شاندونگ است و به همین خاطر، تفسیر اجتماعی مضمون حاکم بر آثار این نویسنده بومی و چینی است. او به شدت تحت تاثیر نقدهای سیاسی لو ژون و نیز رئالیسم جادویی گابریل گارسیا مارکز قرار دارد. بااینکه بسیاری از قصه‌های وی در استان زادگاهش می‌گذرد، طرفدار و خواننده‌ی آثار ترجمه شده‌ی نویسندگان خارجی است، در یک سخنرانی برای باز کردن نمایشگاه کتاب ۲۰۰۹ فرانکفورت، بحث ایده گوته از «ادبیات جهان»، را مطرح کرد، با بیان اینکه «ادبیات می تواند بر موانعی که کشورها و ملت ها را از هم جد می کنند، غلبه کند.»

جدیدترین رمان او با عنوان «زندگی و مرگ مرا از پای در می‌آورند» که سال ۲۰۰۸ منتشر شد، ظرف ۴۲ روز خلق شد. او در این کتاب بیش از ۵۰۰ هزار شخصیت موجود در نسخه اصلی را بر روی کاغذ سنتی چینی و تنها با استفاده از جوهر و قلم مو نوشت. او ترجیح می‌دهد رمان خود را به جای تایپ کردن با دست بنویسد. زیر معتقد است با تایپ کردن فرهنگ لغت خود را محدود خواهد کرد. داستان این رمان درباره‌ی یک مالک است در زمان جنبش اصلاحات ارضی چین. وی در غالب حیوانات مختلف در می‌آید.

در استفاده از حیوانات مختلف در این رمان مفاهیم سمبولیک زیادی نهفته. مو یان به ویژه قصد اعتراض و کنایه به رژیم کمونیستی حاکم بر جامعه داشته؛ به خصوص زمانی که مالک زمین در قالب یک خز باید سهمیه‌ی غذایش را با سربازان تقسیم کند، زیرا در اعتقادات کمونیستی دارائی‌های همه با هم تقسیم می‌شود.

مو یان شماری از داستان‌های کوتاه دارد و رمان‌های متعددی نیز به زبان چینی نوشته است. نخستین رمان او با عنوان «باران در شب بهاری» سال ۱۹۸۱ منتشر شد. بسیاری از رمان های او منتشر شده به زبان انگلیسی توسط هوارد گولدبلات، استاد زبان شرق آسیا و ادبیات در دانشگاه نوتردام ترجمه شد.

«ذرت سرخ» که نخستین بار سال ۱۹۸۷ به زبان چینی و سال ۱۹۹۳ به زبان انگلیسی ترجمه شد. این رمان یک رمان غیر زمانی در مورد یک نسل از یک خانواده شاندونگ بین ۱۹۲۳ و ۱۹۷۶است. در این کتاب نویسنده از اعتراض خود را از راه غیر متعارف در رابطه با تحولات تاریخ چین مانند جنگ مقاومت علیه تجاوز ژاپن، انقلاب کمونیستی، و انقلاب فرهنگی بیان می‌کند.

«سرودهای سیر» که ۱۹۹۵ به انگلیسی ترجمه شد و «جمهوری شراب: یک رمان» که سال ۱۹۹۲ به چینی و سال ۲۰۰۰ به انگلیسی ترجمه شده از جمله آثار اوست. او چند جایزه ادبی از زادگاهش دریافت کرده و نامزد دریافت جایزه نوی اشتات در سال ۱۹۹۸ بود که جایزه‌ای ادبی است که از سوی دانشگاه اوکلاهما اهدا می‌شود. وی سال ۲۰۰۷ نیز به عنوان نامزد جایزه من بوکر آسیا انتخاب شد، اما موفق نشد تا این جایزه را به نام خود کند.

او با دو رمانش که بر مبنای آن فیلم «ذرت سرخ» ساخته شد و جایزه خرس طلایی جشنواره فیلم برلین را برایش به ارمغان آورد، در غرب شناخته شد. مو یان در نوشته‌هایش از تجارب جوانی‌اش و زندگی در زادگاهش الهام می‌گیرد؛ تجاربی از فقر، گرسنگی و سختگیری‌های یک پدر خشن. پیتر انگلاند، رییس آکادمی نوبل درباره مو یان می‌گوید، آثار او از پیشینه روستایی‌اش و افسانه‌های محلی که در کودکی برایش روایت شده می‌آیند. او درباره کشاورزی می‌نویسد، درباره زندگی در مناطق روستایی، درباره مردمی که برای زنده ماندن تلاش می‌کنند، برای حفظ‌شان خود تلاش می‌کنند و گاهی هم برنده می‌شوند، البته بیشتر مواقع بازنده‌اند.

در ۲۰۱۲ اکتبر ۱۱، آکادمی سوئد اعلام کرد که مو یان با واقع گرایی وهم قصه های عامیانه، تاریخی و معاصر را با هم ادغام کرده و به همین دلیل موفق شده جایزه نوبل در ادبیات برای کار خود را دریافت کند. وی در زمان دریافت جایزه ۵۷ سال داشت. وی صد و نهمین دریافت کننده‌ی این جایزه و اولین چینیِ متولد و سکن چین بود که این جایزه را دریافت می‌کرد. (‌برنده ی نوبل ادبی سال ۲۰۰۰ گائو شینگجیان بود که در چین متولد شده ولی ساکن و مقیم کشور فرانسه شده بود.‌) وی در سخنرانی مراسم اهدای جایزه ی نوبل گفت که او با استفاده از تمسخر و طعنه تاریخ را مورد حمله قرار داده. تاریخی که با دروغ‌پردازی خود باعث محرومیت و نفاق سیاسی شده است. در این مراسم، منشی آکادمی سوئد پتر انگلوند با لحنی غیررسمی گفت: «او به گونه‌ای لعنتی منحصر به فرد می‌نویسد. اگر شما نیم صفحه از مو یان را بخوانید بلافاصله تشخیص می‌دهید که کار اوست.»

هنگامی که مو یان به عنوان برنده جایزه ی ادبی نوبل در سال ۲۰۱۲ انتخاب شد، مخالفت‌ها و اعتراض‌های زیادی بر علیه انتخاب او به جریان درآمد.در مرحله اول واکنش‌ها، بلافاصله پس از اعلام جایزه نوبل دولت چین استقبال گرمی از او کرد. روزنامه رسمی حزب کمونیست چین، در اکتبر ۱۱، ۲۰۱۲ منتشر کرد: «تبریک به مو یان برای برنده جایزه نوبل در ادبیات. این اولین بار است که یک نویسنده از ملیت چینی برنده جایزه نوبل در ادبیات می‌شود. نویسندگان چینی و مردم چین برای این لحظه مدت زمانی طولانی انتظار کشیده‌اند.»

در مرحله‌ی بعد، نویسنده چینیما جیاناز عدم همبستگی و تعهد مو یان در قبال دیگر نویسندگان و روشنفکران چینی که علی‌رغم آزادی بیان تصریح شده در قانون اساسی چین بازداشت و مجازات شده‌اند، اظهار تاسف کرد.هم‌چنینآی‌ویویهنرمند دگراندیش چینی گفته که او با جایزه دادن به یک نویسنده دولتی مخالف است.

در پی این انتقاداتآکادمی نوبل سوئدواکنش نشان داد. منشی آکادمی سوئد، «پتر انگلوند» در ایمیلی به همان روزنامه نوشت، «هیچ وقت دیده نشده که مو یان سانسور در چین را تحسین کرده باشد. خود او گرفتار سانسور است. یان نویسنده‌ای است که تصمیم گرفته در خود چین تاثیرگذار باشد. بر این اساس طبیعی است. دامنه تاثیرگذاری او محدود باشد. کنزابورو اوئهنویسنده‌ی ژاپنی و برنده جایزه ادبیات نوبل سال ۱۹۹۴ ما را متوجه مو یان کرده است و از این انتخاب آکادمی به هیچ وجه خشمگین نیست. از این بابت می‌توانید مطمئن باشید.»

آثار مو یان:

رمان:

• باران در شبی بهاری
• ذرت سرخ(۱۹۸۷)، ترجمه انگلیسی (۱۹۹۳)
• ترانه‌های گیاه سیر(۱۹۸۸)، ترجمه انگلیسی (‌۱۹۹۵)
• جمهوری شراب(۱۹۹۲)، ترجمه انگلیسی( ۲۰۰۰)
• پستان‌های بزرگ و باسن‌های گنده(۱۹۹۶)، ترجمه انگلیسی (۲۰۰۵)
• مرگ صندل(۲۰۰۴)
• مرگ و زندگی در انتظار من(۲۰۰۶)، ترجمه انگلیسی (۲۰۰۸)
• تغییر(۲۰۱۰)
• گوساله و دونده‌ی دوی استقامت ( ۲۰۱۲) – به فارسی ترجمه شده
• انفجار و چند داستان دیگر
• شیفو: برای خنده‌ای هر کاری خواهی کرد (۱۹۹۹)، نسخه انگلیسی(۲۰۰۲)
• ·۱۹۹۸:نامزد جایزه بین‌المللی نیوستاد برای ادبیات
• ·۲۰۰۵:جایزه کریاما
• ·۲۰۰۶:جایزه فرهنگ آسیایی فوکوکا
• ·۲۰۰۷:نامزد جایزه ادبی آسیا
• ·۲۰۰۹: برنده جایزه نیومن برای ادبیات چینی
• ·۲۰۱۰: عضو افتخاری انجمن زبان مدرن
• ·۲۰۱۱:برنده جایزه ادبی مائودان
• ·۲۰۱۲: جایزه نوبل ادبی