مصاحبه اختصاصی چوک با «جهانگیر هدایت»/ مهدی رضایی

اول با یه سوأل شاید عجیب شروع می‌کنم چرا سنگ قبر هدایت آنقدر متفاوت نسبت به دیگر سنگ قبرهاست؟

 سنگ قبرهدایت از نظرفنی بدون‌گوشه ساخته شده چون هوای سرد و برفی و بارانی پاریس مقاومت سنگ را در مقابل خسارات جدی بیشتر می‌کند‌. این سلیقه چندنفر مهندس است که در دانشگاه سوربن پاریس درس می‌خواندند و چون هدایت از بسیاری جهات متفاوت بود تصمیم گرفتند کار دگرگونه‌ای ارائه دهند و گذشت ۶۰ سال نشان داده که کار آن‌ها نتیجه بسیار مثبتی داشته است‌. درباره این مقبره باید اضافه کنم که محال است به دیدار آن بروید و دسته گلی روی آن نباشد‌.

بدون‌شک هدایت یک نویسنده جهان‌شمول است اما به‌نظرم امروز اگر هدایت در جهان شناخته شده است بخشی از آن به‌خاطر تلاش‌های شماست که چنین نویسنده‌ای را به دنیا معرفی کرده‌اید. آیا قبول دارید که ما نویسندگانی زیادی همچون هدایت داریم که جهان‌شمول هستند ولی آدم‌های خوش‌ذوقی چون شما کم بودند که آن‌ها رو به دنیا معرفی کنند؟

قبول دارم. متأسفانه ما درایران همیشه با وراث کم اطلاعی از بزرگان ادب خود مواجه هستیم که نمی‌توانند آنچه از شاعر‌، نویسنده یا نقاش و مجسمه‌ساز یا هرچه باقی مانده بگذارند زیر دود و دم و گرد و غبار زمانه مدفون شود. ولی من به چند دلیل به این مهم پرداختم و فکر می‌کنم در کارم موفق بوده‌ام. اما متأسفانه در مورد اکثر بزرگان ادب و هنر این سرزمین یک متولی واجد شرایطی وجود ندارد که بتواند حرفه‌ای عمل کند. به‌هر تقدیر من به وظایف خانوادگی‌، فرهنگی و میراث ادبی عمل می‌کنم و هرگز رها نمی‌کنم.

سالی‌که گذشت خبرهایی داشتیم از اینکه آثار و لوازم به‌جا مانده از هدایت در موزه‌های ایران مورد بی‌مهری قرار گرفته آیا برنامه خاصی برای جمع‌آوری این آثار و لوازم دارید؟ آیا امکان دارد که در ایران موزه‌ای به‌نام صادق هدایت داشته باشیم؟

لوازم و وسایل باقی‌مانده از صادق هدایت ۲۵ سال است مورد بی‌مهری حکومت است! وقتی خانه پدری هدایت تعمیر و بازسازی شد این لوازم را بنیاد پهلوی از وراث هدایت به‌طور امانی گرفتند که موزه صادق هدایت را در خانه هدایت ترتیب دهند که انقلاب سال ۱۳۵۷ پیش آمد و این برنامه معوق ماند. این لوازم و وسایل بر اثر ماندگاری بیش از ۲۵ سال در زندان موزه رضا‌عباسی بخشی از بین رفته و بقیه هم در شرف از میان رفتن است. در آتش‌سوزی که اخیراً در مخزن این موزه اتفاق افتاده معلوم نیست این لوازم بازمانده دچار چه سرنوشتی شده‌اند. ولی من جدی‌تر از آن‌که تصور بشود این موضوع را تعقیب می‌کنم که به‌زودی اعلام خواهم کرد در این‌زمینه چه اقداماتی صورت گرفته است.

جایزه هدایت خوشبختانه همچنان پا برجاست باتوجه به سختی‌ها و مشکلاتی که همیشه پیش‌رو داشته‌اید، این ایستادگی شما و اداره چنین جایزه معتبری قابل ستایش است و می‌دانم برای به سرانجام رساندن یک دوره این جایزه چه زحماتی را متحمل می‌شوید اما می‌خواستم بدانم آیا برنامه‌ای هم برای برگزاری جایزه کتاب با نام هدایت دارید؟

یازده‌سال است جایزه داستان‌کوتاه نویسی صادق هدایت برگزار شده است. تا سال ۱۳۸۵ سالگرد تولد صادق هدایت ۲۸ بهمن‌ماه در خانه هنرمندان ایران برنامه‌های بسیار جالب و مفصل داشتیم. ولی از سال ۸۶ با تغییر مدیر یک‌مرتبه صادق هدایت ممنوع‌الحضورشد. وقتی سلیقه مدیر حاکم بر اصول است نتیجه همین وضعی است که ملاحظه می‌فرمائید. این مطرح نیست که صادق هدایت از به‌نام‌ترین نویسندگان معاصر ایران است این مطرح است که حضرت مدیر از او خوشش می‌آید یا نه‌؟! وقتی ادب و هنر یک مملکتی در چنین محدودیت‌های مبتذلی گیر می‌کند باید گفت: هی هی جبلی قم قم

از این گذشته هر متصدی که صبح از خواب ناز بیدار می‌شود برای ما یک جنغولک بازی در می‌آورد‌، ولی جایزه ادبی هدایت جریان دارد‌. اما به‌قدری مشکل‌تراشی می‌شود که دیگر نمی‌توانیم به کار مسابقه کتاب بپردازیم.

الان وضعیت امتیاز نشر آثار هدایت به چه صورت است؟ این‌را از این‌جهت می‌پرسم که خودم حداقل یک دهه است که شاهد کپی‌های غیرمجاز آثار هدایت هستم که به وفور در بساط دست‌فروشان انقلاب دیده می‌شود.

قمر آثارصادق هدایت در عقرب است! دولت به خیال خودش جلوی انتشار آثار یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان مملکت را گرفته که مرا یاد آن کبکی می‌اندازد که سرش را زیر برف کرده بود! آثار هدایت به‌طور خصوصی در سراسر ایران چاپ و به‌فروش می‌رسند. در هیچ کجای دنیا نویسندگان قلم به مزدی را نمی‌گمارند که برعلیه بزرگان علم و ادب کتاب بنویسند و این کتاب به هزینه دولت چاپ شود. یکی بر سر شاخ و بن می‌برید! در خارج از ایران تاکنون ۶ مجموعه از آثار هدایت را چاپ کرده‌ایم که در نوع خود بی‌نظیر هستند. جلد هفتم در جریان چاپ و انتشار است. جلوی ادب و هنر را با «بگیر و به بند» نمی‌شود گرفت.

من به‌عنوان یکی از مخاطبان شما احساس می‌کنم آنقدر که برای نام صادق هدایت تلاش می‌کنید، برای نام خود جهانگیر هدایت تلاشی نمی‌شود. یعنی اینکه اصلاًٌ سعی نمی‌کنید که آثار مستقل خود را به جامعه هنری معرفی کنید و فقط کتب و مقالاتی که در رابطه با هدایت هستند را بهتر معرفی می‌کنید؟

آنقدر که علاقمند هستم به کارهای صادق هدایت بپردازم دنبال نام و شهرت خودم نیستم. درحال حاضر نوشته‌های من بهتر است چاپ نشوند.

چنان پر شد فضای سینه از دوست

که یاد خویش گم شد در ضمیرم

شما هم در عرصه ترجمه و هم در عرصه نویسندگی چند دهه فعال بوده‌اید. در دهه حاضر شما این دو عرصه را چگونه می‌بینید. رو به پیشرفت یا پسرفت یا درجا زدن؟

متأسفانه نویسندگی و ترجمه در تنگنای سختی قرار گرفته‌اند. دامنه سانسور و محدودیت‌های تفکر و کلام به‌جائی رسیده که شاعر و نویسنده به هر جمله یا کلمه‌ای که می‌نویسند مشکوک است. در چنین فضایی که شک و تردید و بگم یا نگم مسلط به هنر شده نه مترجم می‌تواند حرفه‌ای کار کند و نه شاعران و نویسندگان می‌توانند اصالت کلام خود را روی کاغذ بیاورند. در یک کلام کتاب و ادبیات و هنر دارند آهسته‌آهسته خفه می‌شوند.

آیا در آینده‌ای نزدیک شاهد اثر جدیدی از شما خواهیم بود؟

با اوضاعی‌که حاکم است در ایران کاری از من نخواهید دید ولی کارهای من مرتب در خارج از ایران چاپ می‌شوند‌.

در آستانه هفتمین سال فعالیت کانون فرهنگی چوک قرار داریم. دریک نگاه کلی فعالیت‌های کانون فرهنگی چوک را چگونه می‌بینید و اینکه آیا به‌نظر شما ماهنامه ادبیات داستانی چوک توانسته مسیری رو به پیشرفت داشته باشد؟

برای کارهای فرهنگی شما در کانون فرهنگی چوک باید به شما تبریک بگویم. علی‌رغم همه مشکلاتی که با آنها روبرو هستیم شما دارید کار فرهنگی اصیلی انجام می‌دهید. ماها مثل علف هرزه‌ایم، هرچه سرمان را بزنند بیشتر رشد می‌کنیم و مثل میخ هرچه توی سرمان بکوبند محکم‌تر می‌شویم. ماهنامه ادبی چوک در یک سیر مثبت ادبی حرکت می‌کند‌. امیدوارم بتوانید ادامه دهید.